افتخار کن که عرب هستی

نگاهی نو به زبان عربی

رضا وشاحی

2008-11-23

مقدمه

در دورانی که عرب بودن با تروریست بودن مترادف شده است همچنین وضعیت رقت بار حقوق بشر در کشورهای عربی، وضعیت اقتصادی و سیاسی نابسامان، توسعه نیافتگی اجتماعی و فرهنگی، همه و همه این سوال را پیش روی می گذارد که آیا عرب بودن امروزه جایی برای افتخار دارد؟

مقاله زیر سعی بر این دارد که ثابت کند که عرب بودن هنوز جایی برای افتخار دارد.

نقش عرب ها در فرهنگ جهانی

در مجموع مولفه های تعریف هر فرهنگی و مخصوصا فرهنگ عربی، زبان یک مولفه بسیار مهمی می باشد[1].

زبان عربی

بسیار مهم است که زبان عربی را در خانواده زبانی خود نگاه کنیم و نه فقط به شکل یک زبان منفرد.

جوزف گرینبرگ زبان شناس آمریکایی در سال 1963 کتاب مشهور خود را به نام زبان های آفریقا[2] منتشر کرد. گرینبرگ که استاد زبان شناسی دانشگاه استنفورد بود، در این کتاب مجموعه زبان های عربی یا سامی را جزوی از خانواده بزرگتر زبان ها قرار داد و آن خانواده زبانی را افرو-آسیایی[3] نامگذاری کرد. تقسیم بندی گرینبرگ تاکنون معتبر شمرده می شود.

زبان های جهان از لحاظ متکلمین بومی، به ده خانواده بزرگ زبانی تقسیم می شوند[4].

از لحاظ جغرافیایی این خانواده زبانی شامل زبانهایی از میانه آفریقا تا بیشتر خاورمیانه می شود. زبانهای بربر، چاد، سامی، کوشیتیک، مصری و امتیک همه گی سر مجموعه های اصلی این خانواده زبانی هستند[5]. زبان های عربی، امحریک، تیگرینیا و عبری همه به خانواده زبانی به نام سامی[6] بر می گردند. در کل خانواده افرو –آسیایی شامل 375 زبان می شود[7].

این گستره عظیم زبانی و ادبیات و هنری که از آن تراویده است بسیار عظیم می باشد. سه دین بزرگ مسیحیت، یهودیت و اسلام از دل این مجموعه زبانی افرو- آسیایی بیرون آمده اند.

از یک منظر شاید بتوان گفت که فلسفه و هنری و تمدنی که ما امروز مشاهده می کنیم زیر بنایش کنش و یا واکنش به این سه دین بوده است. تاثیر این خانواده را بر فرهنگ بشری اگر بخواهیم بنویسیم می شود مجموع دست آوردهای خاورمیانه و غرب، که این دو اساس تمدن کنونی بشری را تشکیل می دهد.

خانواده زبان های سامی

زبان عربی به خانواده زبان سامی تعلق دارد. خانواده زبان های سامی به چند خانواده و یا گروه تقسیم می شود. در یکی از این خانواده ها یک نمونه شگفت انگیز وجود دارد و به همین علت به ناچار من تقسیم بندی زبان شناسی آن را اینجا می آورم.

خانواده زبان های سامی شرقی
این خانواده امروزه منقرض شده است. این خاواده شامل زبان های اکدی و ابالایت می شود[8].
زبان اکدی تحت تاثیر زبان غیر سامی سومری قرار گرفت و لوحه نویسی را از سومریان فرا گرفتند. سومری لقبی است که کنعانی ها به آنان دادند. سومری ها خود را ساگ گیگیا می نامیدند که به معنای کله سیاه است!!![9]

در همین جا باید تصریح کرد که سومری ها عرب نبودند. و در واقع زبان سومری چون یک زبان ایزوله در جهان است به خانواده زبانی زبان های ایزوله در جهان تعلق دارد. علت این امر هم این است که زبان شناسان هیچ خانواده و گروه زبانی دیگری را چه نزدیک به آنان پیدا نکردند. دیگر زبان های موجود در خانواده زبانی های ایزوله شامل زبان باسک در اسپانیا، زبان اینو در ژاپن، زبان بروشسکی در شمال پاکستان و زبان کره ای می شود[10].

خانواده زبان های سامی غربی
شامل زبان های عربی و عربی جنوبی و همچنین اتیوپی می شود. زبان عربی جنوب غربی قدیم امروزه منقرض شده است[11]. زبان عربی امروزی که 27 شاخه دارد زبان مادری حدود پانصد ملیون نفر می باشد. قدیمی ترین نمونه زبان عربی، نمونه هایی از شاخه نبطی آن می باشد که در مناطقی چون پترا در اردن، صحرای سینا، بصرا که امروز در استان درعا در سوریه قرار گرفته و همچنین در شهر هگرا در نروژ کشف شده است. [12] و این خود اهمیت و گستره زبان نبطی را می رساند. نکته جالب در مورد شهر هگرا در نروژ این است که مرکز پرورش اسب مهمی در نروژ می باشد!!

خانوده زبانی شمال غربی[13]
در این خانواده است که به چند نکته بسیار مهم برمی خوریم. نکته اول اینکه زبان آرامی جزو این گروه طبقه بندی می شود. نکته دوم اینکه زبان کنعانی در این گروه قرار دارد. کنعانی زبان هایی هستند که مردم ساکن این مناطق به آن صحبت می کردند که شامل زبان فلسطینی، اسراییلی و فینیقی و کنعانی می شود.

نکته سوم و مهم تر اینکه باستان شناسان فرانسوی در سال 1928 در محلی به نام راس شمرا که امروزه در استان لاذقیه سوریه قرار دارد بقایای شهر باستانی اوغاریت را کشف کردند. زبان اوغاریت یکی از زبان های سامی می باشد. در این محوطه باستانی که قدمت آن به 6000 سال قبل از میلاد می رسد، به لوحه هایی دست پیدا کردند که ثابت می کرد که الفبای یونانی و بعدها رومی و لاتین که اساس الفبای کنونی غرب است، از الفبای اوغاریت منشا گرفته است[14]

و این کشف به نظر من بسیار مهم است. این نشان می دهد که نه فقط الفبای سامی چه به شکل آرامی و چه به شکل جدید توسط فارس های پر مدعا به کار گرفته شد، بلکه تمدن غربی هم براساس این الفبا شکل گرفت.

الفبا مهمترین قسمت تشکیل دهنده هر تمدن و فرهنگی است. این افتخاری است برای زبان های خانواده سامی که فرهنگ آنان این چنین بر جهان تاثیر گذاشته اشت.

موارد این چنین است که من می گویم افتخار کن که عرب هستی. تحت تاثیر چهار جوک فارس و زرق و برق تمدن غرب نباید قرار گرفت. جو سیاسی می آید و می رود. فرهنگ اجتماعی تغیر می کند. ولی موارد تاریخی این چنینی هرگز تغییر نخواهند کرد.

افتخار کن که عرب هستی


پانوشت ها

[1] Katzner, K. (1999). The Languages of the World. New York, Routledge

[2] Greenberg, Joseph H. (1963) The Languages of Africa. International journal of American linguistics, 29, 1, part 2.

[3] Afro-Asiatic languages

[4] http://en.wikipedia.org/wiki/List_of_language_families

[5] http://en.wikipedia.org/wiki/Afro-Asiatic_languages

[6] http://en.wikipedia.org/wiki/Semitic_languages

[7] http://en.wikipedia.org/wiki/List_of_language_families


[8] http://en.wikipedia.org/wiki/East_Semitic_languages


[9] W. Hallo, W. Simpson (1971). The Ancient Near East. New York: Harcourt, Brace, Jovanovich, 28

[10] http://en.wikipedia.org/wiki/Language_isolate

[11] http://en.wikipedia.org/wiki/West_Semitic_languages


[12] http://en.wikipedia.org/wiki/Nabataean_language

[13]
زبان شناسان معمولا زبان عربی را به این خانواده اضافه می کنند تا خانواده جدیدی به نام خانواده زبان های سامی مرکزی را بوجود آورند.

[14] http://en.wikipedia.org/wiki/Ras_Shamra