بنیاد مستضعفان تاجر جدید نفت

کاوه امیدوار

وزارت نفت ایران تفاهم نامه ای با بنیاد مستضعفان امضا کرده که بر اساس آن بنیاد مستضعفان وارد تجارت نفت خواهد شد.
با این که گزارش دقیقی از فعالیت های بنیاد در دست نیست اما برخی بنیاد مستضعفان را بزرگترین غول اقتصادی خاورمیانه می دانند که در بخش های مختلف اقتصادی فعالیت دارد.

تاکنون وزارت نفت از طریق شرکت های زیر مجموعه خود نفت را می فروخت و این اولین بار است که نهادی غیر از وزارت نفت، وارد معاملات نفتی می شود.

در تفاهم نامه ای که بدون برگزاری مناقصه بین سیف الله جشن ساز، مدیر عامل شرکت ملی نفت ایران و محمد فروزنده مدیر عامل بنیاد مستضعفان امضا شده، بنیاد مستضعفان اجازه دارد در کنار شرکت ملی نفت ایران به فروش نفت این کشور در بازارهای بین المللی بپردازد.

آقای جشن ساز هدف از این کار را متنوع کردن بازارها و فهرست خریداران نفت و فراورده های نفتی ایران اعلام کرده است.
به گفته مدیر عامل شرکت ملی نفت ایران، با امضای این تفاهم نامه شرکت ملی نفت ایران قدرت مانور وسیع تری برای فروش نفت خودش فراهم می کند و راهکارهای جدیدی را تجربه خواهد کرد.

آقای فروزنده نیز در مراسم امضای تفاهم نامه گفته است: "احساس من این است که وزرت نفت می خواهد آرام آرام یکی از بخش هایی که کاملا بسته بوده است باز کند و قصد دارد نقطه شروعی را اعلام کند و انحصاری از این بابت در اختیار بنیاد نیست."
بر اساس قانون، فروش نفت در اختیار شرکت ملی نفت ایران است اما به گفته مدیر عامل شرکت ملی نفت ایران، اگر بنیاد خریدار نفت ایران باشد نیازی به اخذ مجوز نیست ولی اگر بنیاد بخواهد رقیب شرکت ملی نفت باشد مجوز آن را نیز خواهیم گرفت.

در این تفاهم نامه، بنیاد به عنوان بخش خصوصی در حوزه فروش نفت خام، فراورده های نفتی و محصولات پتروشیمی در بازارهای جهانی فعالیت خواهد کرد.

بزرگترین موسسه غیر دولتی

بنیاد مستضعفان در تابستان سال 1358 خورشیدی با اموال مصادره شده خانواده محمدرضا پهلوی شاه سابق ایران، وابستگان آنها و برخی کارخانه داران و بازرگانان ایران با هدف کمک به فقرا و نیازمندان تاسیس شد.

از نظر حقوقی، بنیاد نه یک موسسه دولتی و نه یک موسسه خصوصی است بلکه یک موسسه ای عمومی است که دولت اجازه دخالت در آن را ندارد و زیر نظر مستقیم آیت الله علی خامنه ای، رهبر ایران اداره می شود.

رئیس بنیاد مستضعفان از سوی آیت الله خامنه ای انتخاب می شود و این بنیاد فقط جوابگوی رهبر ایران است.

بنیاد در زمینه های مختلفی فعالیت دارد از تجارت، کشاورزی و حمل و نقل گرفته تا ساختمان سازی و عمران، صنعت و معدن و فعالیت های فرهنگی و اجتماعی.

گزارش دقیقی از حجم فعالیت ها و عملکرد بنیاد منتشر نشده اما برخی کارشناسان بر این باورند که بنیاد حدود نیمی از اقتصاد ایران را در اختیار دارد.

دارایی های بنیاد در سال 1365 خورشیدی نشان می دهد که این بنیاد 140 شرکت صنعتی و تولیدی در اختیار داشته که در زمینه هایی مختلفی از تولید اغذیه و نوشابه و وسایل الکتریکی گرفته تا مصالح ساختمانی، پارچه و منسوجات، چرم و پلاستیک و فلزات کاغذ فعال بودند

در همان زمان بنیاد حدود 230 شرکت بازرگانی و تجاری داشته و 64 معدن نیز در اختیار این موسسه بوده است.
نزدیک به سه هزار ملک ازجمله املاک کشاورزی، مستغلات و کارگاههای ساختمانی و 90 سالن سینما و تعدادی بیمارستان، شرکت کشتیرانی و یک موسسه بانکی نیز در اختیار بنیاد بوده است.

موسسه مالی اعتباری بنیاد که اکنون به موسسه مالی و اعتبار سینا تغییر نام داده یکی از مهمترین و قدیمی ترین موسسات مالی و اعتباری ایران است که در اکثر نقاط این کشور شعبه دارد.

گستره فعالیت بنیاد

محسن رفیق دوست، رئیس سابق بنیاد در سال 1376 و کوتاه زمانی پیش از آنکه جایش را به آقای فروزنده بدهد در باره بنیاد گفته بود: " بنیاد بزرگترین موسسه اقتصادی در ایران و خاورمیانه است و از لحاظ تنوع حتی شاید بتوان گفت بزرگترین در تمام دنیاست."
آقای رفیق دوست برای این که نشان دهد نقش بنیاد در اقتصاد ایران تا چه حد است گفت: "بنیاد 400 شرکت فعال دارد که در بسیاری از تولیدات نقش بنیاد چنان موثر است که هر گونه نقصان یا پیشرفت در کار بنیاد در کل کشور اثر گذار است."

به گفته آقای رفیق دوست، بنیاد 28 درصد نساجی کشور، 22 درصد سیمان، حدود 45 درصد نوشابه غیر الکلی، 28 درصد لاستیک و 25 درصد شکر ایران را تولید می کند.

گستره فعالیت های بنیاد بسیار گسترده است و این موسسه به خاطر توانایی های مالی همواره به عنوان رقیب بخش خصوصی مطرح بوده است. این موسسه عظیم به دلیل نبود حسابرسی و کنترل معمول قانونی در ایران و برخورداری از یک وضعیت فراتر از قانون، از امتیازات ویژه ای سود می برد

در اوایل دهه هفتاد خورشیدی بحث هایی در زمینه فساد مالی و سوء مدیریت مطرح شد و تحقیق و تفحص هایی نیز در این زمینه صورت گرفت اما نتایج روشنی به دنبال نداشت. آقای رفیق دوست در طول ده سالی که ریاست بنیاد را در اختیار داشت با انتقادهای تندی در زمینه نحوه فعالیت های اقتصادی مواجه بود و همین انتقادها سر انجام زمینه را برای کنار گذاشتن وی از ریاست بنیاد فراهم کرد.

بعد از وی، نوبت به آقای فروزنده رسید که از فرماندهان سابق سپاه بود و مدتی نیز به عنوان وزیر دفاع فعالیت کرده بود. در دوره ریاست آقای فروزنده بر بنیاد، آتش انتقادها کم کم فروکش کرد و بنیاد بدون سر وصدا فعالیت های خود را پی گرفت.

بنیاد در طول نزدیک به سی سال اخیر علاوه بر فعالیت های اقتصادی و تجاری، در اجرای بزرگترین پروژه های عمرانی نظیر ساخت سد، جاده، راه آهن و پروژه های نفت و گاز فعال بوده و اکنون نیز برای اولین بار در تاریخ ایران، پایش به معاملات نفتی باز شده است.