افتخار کن که عرب هستی

دوران طلایی اسلامی علم

بخش دوم

بخش اول را اینجا بخوانید

http://rezawashahi.blogspot.com/2008/11/blog-post_23.html

2009-10-23

سرکوب فارس ها و واپس گرایی های ایجاد شده موجب شده است که ما عرب های اهوازی احساس حقارت کنیم. نسل جوان عرب ما با فرهنگ درخشان خود آشنا نباشد و خجالت بکشد به زبان زیبای عربی صحبت کند. تاریخ نخواندن باعث شده است که از افتخارات علمی خود غافل مانده و از خدماتی که ما اعراب به جهان علم نموده ایم بی خبر بمانیم. مقاله کنونی به بخش افتخارات و خدمات علمی ما در دوران طلایی اسلام می پردازد. در این مقاله بسیار از تحقیقات پروفسور جیمز الخلیلی استاد فیزیک دانشگاه ساری در بریتانیا استفاده شده است. که این تحقیقات به شکل مستندی از تلویزیون بی بی سی منتشر شد. و اکنون به شکل یک کتاب منتشر شده است. خود وی یک عرب عراقی است و یکی از افتخارات دوران ما می باشد. من خودم در طی این تحقیق به مواردی برخوردم که شگفت زده شدم.

وجه تسمیه

علت نامگذاری این دوران به نام دوران طلایی اسلامی این است که در بستر فرهنگی اسلامی آن دوران و اکثرا به دست دانشمندان مسلمان شکل گرفت. البته همانطور که می دانیم همه این دانشمندان عرب نبودند و همه هم مسلمان نبودند و از ملیت های مختلف در این حرکت و جنبش علمی شرکت داشتند. صحبت ما در اینجا در مورد دانشمندان عرب است. این دوران از قرن هفتم میلادی شروع می شود و تا قرن دوازدهم میلادی ادامه پیدا می کند.

به مدت پنج قرن منطقه خاورمیانه و سرزمینهای عربی منبع تولید و توزیع علم بوده اند. بسیاری از علومی که امروز برای ما آشنا هستند در این دوران پایه گذاری شدند. این علوم شامل از عطری می شود که ما روزمره استفاده می کنیم تا دندان دردی که ما را به دکتر دندانپزشک علمی می کشاند. شامل دیکشنری و دایره المعارفی می شود که ما برای اطلاعات بیشتر باز می کنیم تا محاسباتی که کامپیوتر و لپ تاپ ما می شود. شامل منوی غذای سه کورسه ای است که در رستوران سفارش می دهیم. شامل الکلی می شود که میزان آن اندازه گیری شده و در میهمانی های شبانه نوش جان می کنیم. شامل عکس های شگفت انگیزی می شود که در وب سایت ناسا می بینیم.

شروع این دوران

شروع این دوران با پایه گذاری بیت الحکمه در بغداد شروع شد. در این محل دانشمندان مسلمان و غیر مسلمان کتابهای علمی جهان را به زبان عربی ترجمه کردند. به میزان وزن هر کتابی که ترجمه می شد به نویسنده طلا می دادند. در هیچ دوره ای از تاریح در مقایسه با این دوره، مترجمین این احترام را نداشته اند.

بزرگترین اختراع این دوران چه چیزی بود؟

بزرگترین اختراع این دوران تولید کاغذ به شکل انبوه بود. هر چند که اختراع کاغذ توسط چینی ها و مصری ها در دوران قدیم صورت گرفت ولی نحوه تولید آن به شکل سری بود و یا برای تولید انبوه آن کاری صورت نگرفته بود.

انقلاب کشاورزی عربی

در این دوران یکی از مهمتریت تحولات در علم کشاورزی صورت گرفت. بر اثر گسترش سرزمین های اسلامی محصولات مختلفی همراه با دانش و نحوه کشت آنها وارد سرزمین های اسلامی شد[i]. انواع غلات مختلف از آفریقا وارد خاورمیانه شد. ذرت خوشه ای و مرکبات از چین وارد شد. برنج، منگو، نی شکر و کتان از هند وارد شدند. مجموعه این دانشی که جمع آوری و تولید شد موجب یک انقلاب کشاورزی در زمینه شناخت و روش آبیاری و زراعت شد که تا آن زمان در جهان بی سابقه بود. اصولا عده ای این دوران را حتی جهانی شدن غلات نامگذاری کرده اند[ii].

برای اولین بار اعراب صنعت شکر را ایجاد کردند که می توانست به شکل انبوهی شکر تولید کند و تولید شکر را صنعتی کردند. بر اساس نوع خاک تولیدات محصولات را ترتیب دادند. کشاورزی علمی را بر اساس سه عامل فصل، باران و زمین ایجاد کردند. دایره المعارف های متعددی در مورد کشاورزی نوشتند و دستاوردهای علمی خود را طبقه بندی کردند. در نتیجه موفق شدند برای اولین بار بزرگترین کشتزارهای غلات را ایجاد کنند. قبل از آن تولید با این حجم بالا امکان پذیر نبود[iii].

اقتصاد

به علت تولید وسیع غلات و نیاز روز افزون جهانی برای آن بازار وسیعی به شکل جهانی ایجاد شد. این اولین نمونه ابتدایی کاپیتالیست و سرمایه داری بود[iv]. و این برخلاف نظریه های رایج است که اولین نمونه های کاپیتالیسم را در ونیز جستجو می کند.

به کسانی که به دنبال مفهوم عجیب اقتصاد سوسیالیستی اسلامی می گردند توصیه می شد که این قسمت از تاریخ اقتصادی را بخوانند.

اولین نمونه های شرکت های بزرگ با فرم های حقوقی جدید شکل گرفتند: موفذا به معنای امروزی پارتنرشیب یا شرکت شراکتی و تضامنی بود. مضاربه شرکتی بود که به آن امروزه می گوییم لیمیتید پارتنر شیپ یا با حقوق شرکتی محدود بود.

انبوهی از اصطلاحات اقتصادی امروزه آشنا مانند اعتبار، ضمانت کالا، نقدینه گی، حساب پس انداز، حساب جاری، نرخ بهره، پیگیرد قانونی و غیره در این دوره شکل گرفتند[v].

سیستم بانکداری جدید در جهان ایجاد شد. شما می توانستید پولی را در بانکی در بغداد بگذارید و به همین مقدار در بانکی از اسپانیا با فاصله زمانی چند روز، نقد کنید[vi].

صنعت

انقلاب علمی مسلمانان به انقلاب صنعتی بسیار نزدیک شده بود. موتورهای ماشینی بسیاری توسط مسلمانان در مورد استفاده از انرژی آبی و بادی، طراحی شدند. اولین بار از انرژی موجود در سدها استفاده شد.

تاثیر این کارهای صنعتی به حدی بود که کلمه ماشین در زبان انگلیسی از فعل ماشي در عربی به معنای حرکت کردن و رونده گرفته شد.

از مهمترین اختراعات این دوره توربین های آبی، جر ثقیل بود.

بزرگترین دانشمند و افتخار این دوره کیست؟

آیا بزرگترین داشنمند و قهرمان علمی این دوره ابوعلی سینای یهودی است که خدمات گسترده ای به پزشکی، زیست شناسی، فلسفه و غیره کرد؟ آیا العباس بن فرناس است که شیشه غیر رنگی و لنز مطالعه و ساعت آبی و دستگاه هواشناسی و مترونوم را اختراع کرد؟ آیا براداران مشهور بنو موسى بودند که ماشین ها و قطعات اتوماتیک مانند والو، ماسک گاز و دریچه های اطمینان را اختراع کردند؟ آیا الجزري بود که وی را می بایست پدر علم مکانیک نامید که میلنگ و ماشین های دو زمانه را طراحی کرد و در کتاب مشهور خود نحوه ساختن پنجاه ماشین را که خود طراحی کرده بود شرح داد؟ آیا موسى الخوارزمي ترک بود که جبر و لگاریتم را کشف کرد؟ آیا ابن الشاطر[vii] بود که قطب نما را اختراع کرد و ساعت مشهور آفتابی مسجد اموی را طراحی کرد؟ آیا جابر ابن حیان عرب بود که پایه گذار علم شیمی امروز بود و اسید نیتریک و هدروکلرویک و سولوفوریک و سیتریک را کشف کرد؟ آیا إبن إسحاق الكندي بود که تحقیقات وی موجب تولید عطر به شکل علمی شد و نوشته های وی در مورد اهمیت محیط زیست اولین نمونه های جنبش سبز به شمار می رود و همچنین اولین نویسنده تئوری موسیقی عربی به شمار می رود؟ آیا زكريای رازی بود الکل را کشف کرد؟ آیا احمد بن رشد بود که فلسفه اگزستانسیالیسم را پایه گذاری کرد؟ آیا ابن خلدون بربر بود که جامعه شناسی را ایجاد نمود و مفهوم اقتصاد سیاسی و فلسفه تاریخ را ایجاد نمود؟ و لیست البته بسیار طولانی است.‎‎

در واقع ما امروزه می دانیم که بزرگترین دانشمند این دوران کسی نبود جز حسن بن الهيثم که وی متولد بصره بود.( او را احوازی هم حساب کنید) اهمیت وی در این است که اولین بار بحث روش و متد علمی را مطرح نمود. و علم را بر اساس مشاهده و تجربه روشمند نمود. این روش البته هفتصد سال بعد به بار نشست. امروزه در هر دانشگاهی در جهان درس می خوانید در هر آزمایشگاهی به تحقیق مشغول هستید، مدیون ابن حیثم هستید. کتاب اوپتیک وی توسط ایزاک نیوتن مهمترین کتاب در تاریخ فیزیک معرفی شده است[viii].

ابن حیثم همانطور که بسیاری به درستی گرفته اند اولین دانشمند علمی جهان است. او پایه گذار مبحثی شد که امروز به نام فلسفه علم شناخته می شود. کارهای علمی وی ششصد سال طول کشید تا توسط کپلر ادامه پیدا کند و تکمیل شود. ابن حیثم دویست کتاب علمی نوشت. ناسا بخشی از کره ماه به نام الحازم را به افتخار الحیثم نامگذاری نمود[ix].

به تازه گی البته معلوم شده است که ابن حیثم ایجاد کننده علمی می باشد که به آن امروزه روانشناسی تجربی می گویند[x].

من دوستی دارم پروفسور بازنشسته فیزیک دانشگاه کمبریج است. شخصی بسیار فروتن که صحبت هایش بسیار شیرین و البته تاریخی است. اینکه که اولین میز کارش در دانشگاه کمبریج میز ج.ج تامسون کاشف الکترون بوده است یا اینکه همکلاسی هایش شامل دالبی می شود. اگر متوجه دالبی چه کسی است. نشدید جلوی تلویزیون و یا دی وی دی و یا ضبط صوت خود و یا هر وسیله ای که سیستم صوتی دارد را بخوانید و دالبی سیستم را بخوانید. بله دالبی مخترع دالبی سیستم است. اینکه تمام دانشمندان فیزیک بریتانیا که در چند دهه گذشته جایزه نوبل فیزیک گرفته اند همه شاگرد وی بوده اند و غیره. وقتی در مورد ابن حیثم با وی صحبت کردم بسیار تعجب کرد از بزرگی مقام علمی وی. و بعد از یک هفته بسیار خوشحال بود که با ابن حیثم آشنا شده است.

بی دلیل نیست که فارس ها از ابن حیثم صحبتی به میان نمی آورند. فارس ها به شکل سیستماتیک تاریخ علمی این دوران را سانسور کرده و تمام دانشمندان را به نفع فرهنگ خود فارس معرفی کردند.

زبان عربی زبان رسمی علم و تجارت و سیاست

زبان عربی به واسطه تجارت و طبعا استفاده دینی کم کم به زبان رسمی بسیاری کشورها که حتی عرب زبان هم نبودند تبدیل شد. و این تبدیل شدن زبان عربی به عنوان زبان رسمی، اکثرا داوطلبانه بوده است. برای مثال در ایران برخلاف اینکه گفته می شود عرب ها با سرکوب و فشار زبان عربی را رسمی کرده اند خود ایرانی ها از خلیفه بغداد درخواست کردند و نامه نوشتند که دیگر برای ما به زبان فارسی دستورات حکومتی را ننویسید و فقط به زبان عربی بنویسید. این امر مستند است. نگاه کنید به کتاب تاریخ زبان فارسی نوشته

زبان عربی بر خلاف زبان انگلیسی که تجارت همراه با استعمار بود تبدیل به زبان علمی و تجارت و سیاست شد. و نسبت به زبان انگلیسی اجبار استفاده از زبان عربی بسیار کمتر بوده است.

در واقع این قدرت طبیعی موجود بر زبان عربی بود که جای خود را در پهنه جهانی نشان داد.

علت فراموشی افتخارات ما

استعمار غرب به شکل عمدی افتخارات مسلمان را یا نقل نمی کرد و یا کمرنگ نقل می کرد. فقط در چند دهه اخیر است که غرب دوباره این مساله را بازنگری کرده و مقالات و کتاب های متعددی در مورد ارزش علمی این دوران منتشر شده است. پروفسور ادوارد سعید در کتاب مشهور خود یعنی شرق شناسی ثابت نمودند که بسیاری شرق شناسان مشهور هم از این مشکل به دور نبوده اند و بسیاری عمدا حتی گزارش های نادرست در مورد تاریخ و فرهنگ ما عرب ها نوشته اند.

دلیل دوم تحلیل رفتن روحیه علمی ما و رشد خرافات بوده که چراغ علم ما را کم نور کرده و چراغ علم جهل و خرافات را پر روغن کرده است. نتیجه این امر فراموشی ما و نا آشنایی ما با تاریخ و افتخارات خود است که موجب شده است بر هویت ما تاثیر بگذارد. راه حل این است که ما به سادگی می بایست بیشتر تاریخ بخوانیم.

دلیل دیگر سانسور شدید افتخارات عرب و اهمیت ندادن عمدی به آنان توسط حکومت ایران در طول این سالها بوده است. نویسنده گان بی فرهنگ فارس در این موارد از هیچ گونه لجن پراکنی پرهیز نکردند و برای مسموم کردن ذهن ها و انتصاب افتخارات این دوران فقط به خود از هیچ حیلتی فروگذاری نکردند و در تمامی نوشته ها منبع این جنبش علمی را که همانا فرهنگ عربی است انکار کرده و نادیده گرفتند و همه چیز را به دروغ به نام خود ثبت کردند.

مهمترین دست آورد علمی اعراب در مقایسه با دیگر انقلاب های علمی جهان

مهمترین دست آورد علمی اعراب را من از زبان سایمون شافر استاد دانشگاه کمبریج پروفسور بیان می کنم" انقلاب علمی اعراب با باقی انقلاب های علمی دیگر یک تفاوت مهم داشت. و آن این بود که اعراب علم را برای خود نمی خواستند. به معنای دیگر سعی شان در گسترش علم بود نه مسدود کردن و محدود کردن آن. در صورتیکه در انقلاب های علمی دیگر علم به شکل سر نگهداری می شد و به شدت از آن محافظ می شد. اعراب می خواستند علم منتشر شود.[xi]"

نتیجه گیری

تاریخ و فرهنگ عربی بسیار به بشریت خدمت کرده است. باید افتخار کرد که جزو این فرهنگ هستیم. و عقب مانده گی های موجود به هیچ وجه نمی بایست موجب این بشود که ما افتخارات خود را جشن نگیریم و به آنان افتخار نکنیم. پس افتخار کن که عرب هستی و از همین امروز سعی کن عربی صحبت کنی و تاریخ خود را بشناسی.

منابع

[i] Andrew M. Watson (1974), "The Arab Agricultural Revolution and Its Diffusion, 700-1100", The Journal of Economic History 34 (1), p. 8-35.

[ii] Andrew M. Watson (1983), Agricultural Innovation in the Early Islamic World, Cambridge University Press, ISBN 052124711X.


[iii] Al-Hassani, Woodcock and Saoud (2007), Muslim heritage in Our World, FSTC publishing, 2nd Edition, p. 102-123.

[iv] The Cambridge economic history of Europe, p. 437. Cambridge University Press, ISBN 0521087090

[v] Jairus Banaji (2007), "Islam, the Mediterranean and the rise of capitalism", Historical Materialism 15 (1), p. 47-74, Brill Publishers.
[vi] "The Arab Nation: Some Conclusions and Problems", MERIP Reports 68, p. 3-14 [8, 13].
Bernard Lewis (1954), "Communism and Islam", International Affairs (Royal Institute of Interna "A History of Arabic Astronomy: Planetary Theories During the Golden Age of Islam", New York, University Press; (1994) ISBN 0-8147-7962-X (hardcover); (reissue edition: November 1995) ISBN 0-8147-8023-7 (paperback) tional Affairs 1944-) 30 (1), p. 1-12.
[vii]
[viii] Sabra & Hogendijk 2003, pp. 85–118)

[ix] Gorini 2003

[x] Khaleefa 1999


[xi] The sciences in enlightened Europe (Chicago: Chicago University Press, 1999), coeditor and contributor of 'Enlightened automata', 126-65